Landschap van pioniers – Agriport

Landschapsontwerp door HB Adviesbureau
Project: Agriport – Middenmeer

Wat nu nog een groot eentonig landbouwgebied is, moet een gevarieerd recreatie- en natuurgebied langs de A7 worden. Landschapsarchitect Maithe Vos en Landschapsontwerper Martin Verschure vertellen op locatie wat zij graag met de plannen willen bereiken en hoe ze dit kenmerkende landschap van pioniers eer aan willen doen. Aan de hevige zuidwesterwind is te merken dat we in een wijds landbouwgebied staan.

Door de ontwikkelingen van grootschalige kassen en datacenters verderop moet ter compensatie een flinke hoeveelheid oppervlaktewater een plaats krijgen in het ontwerpgebied. De gemeenteraad van Hollands Kroon heeft een motie aangenomen om dit gebied een meerwaarde te laten zijn voor recreatie en natuur. Een mooie opdracht voor het landschapsontwerpteam van HB Adviesbureau.
Maithe vertelt over de plannen: “Het idee is dat er voor bewoners ook iets moois komt uit de vraag naar berging van oppervlaktewater. Ongeveer twaalf hectare water moet aangelegd worden. Waarom dan niet een mooi recreatie- en natuurgebied ontwikkelen?”

Toevoeging van een tijdslaag
Maithe en Martin hebben samen een analyse gemaakt van het gebied. Martin vertelt hierover: “Deze plek is het resultaat van verschillende veranderingen in de tijd: er zit een gelaagdheid in de verschijningsvorm van het landschap. Wat je hier en overal in de Wieringermeer goed ziet: het was de Zuiderzee, toen is het ingepolderd en kwamen de herkenbare rechte lijnen door de verkaveling. De A7 is daar overheen gelegd als een nieuwe tijdlaag. Het agrarische landschap van weleer is met de komst van kassen gemoderniseerd en geïntensiveerd. Van een traditioneel agrarisch landschap is het gebied omgevormd naar intensieve glastuinbouw en daaraan gerelateerde bedrijven. Met het ontwerp willen we het bestaande landschap respecteren, maar ook een nieuwe (tijd)laag toevoegen. Het oppervlaktewater moest een plek krijgen en er kwam de vraag om er een recreatief park van te maken met meerwaarde voor de natuur. Met dat in het achterhoofd zijn we flink gaan schetsen. Ook is er overleg gepleegd met een klankbordgroep bestaand uit belanghebbenden uit de omgeving: ondernemers, bewoners, buren, de Historische vereniging en de Kerkuilenwerkgroep.”

Maithe: “Het ontwerp van de Wieringermeer is in de basisopzet anders dan de Beemster en Haarlemmermeer, die veel meer gemaakt zijn volgens rechte wiskundige patronen die erop zijn gelegd. Omdat de Wieringermeer veel groter is en er veel hoogteverschillen in zitten, kon hier geen wiskundig raster overheen geplaatst worden. In het ontwerp hebben we een eigen afwijking van het polderpatroon gecreëerd. Elke keer een strook met bomen, een tocht, een laan, met daartussen mozaïeken van bos. Daarin hebben we in de afwijking door de A7 een speciaal element toegevoegd; een uitkijkpunt die alle vormen van de Wieringermeer kan overzien. In tegenstelling tot de eerste ideeën hebben we gekozen voor het bergen van water in sloten, niet in grote waterpartijen. Het oneindige pad draait door de diverse landschappen.”

“De basis van dit landschap is een woeste zee, vervolgens hebben pioniers er een polder van gemaakt. Daarna is hier de tuinbouwontwikkeling door pioniers gestart. Nu willen we voor de rugstreeppad, die ook een pionierssoort is, een plek behouden waar deze kwetsbare soort kan verblijven. Het is een natuurgebied gestart door pioniers en voor pioniers.”

Ruimte voor pioniers
Maithe benadrukt de belangrijke invloed van pioniers in dit gebied: “De basis van dit landschap is een woeste zee, vervolgens hebben pioniers er een polder van gemaakt. Daarna is hier de glastuinbouwontwikkeling door pioniers gestart. Nu willen we voor de rugstreeppad, die ook een pionierssoort is, een plek behouden waar deze kwetsbare soort kan verblijven. Het is een natuurgebied gestart door pioniers en voor pioniers – dat is het idee. We hebben een analyse gedaan met een ecoloog om te zien welke kwetsbare soorten in de omgeving aanwezig zijn. En in dit gebied een leefomgeving zouden kunnen krijgen.

“We moeten straks een vertaling maken van een groot conceptueel idee naar de menselijke maat: er moeten paadjes komen, hoogteverschillen en bankjes, vertelt Martin. “Denk aan een mozaïek van boslandschappen, dit ontstaat door het toepassen twee waterpeilen en delen op te hogen of af te graven, een deel wordt moerassiger en een deel hoger. Hier kunnen diverse doelsoorten een ontwikkeling doormaken. We hopen dat de strakke basis na verloop van tijd een meer natuurlijke vorm krijgt. Beheer bepaalt hoe de natuur zijn gang kan gaan en hoe het er jaren later uit gaat zien – waarbij het zich uiteindelijk ooit ontwikkelt tot een volwassen bos.”

Op de plek van het plan is nu alleen een groots gebied te zien, waar vogels hun geluiden laten horen en eindeloze ruimte voorhanden is. “Mensen hier vonden dat er ruimte genoeg is, en dat vernieuwing belangrijk is voor de werkgelegenheid. Dus veel mensen reageerden positief op de ontwikkeling van glastuinbouw binnen dit gebied. Met de komst van datacenters is er wel wat meer weerstand ontstaan, het toevoegen van een park zou het gebied meerwaarde kunnen geven voor de maatschappij.”

Schaalverkleining
Martin vertelt enthousiast over het ontwerp: “Je ziet hier de rechte lijnen lopen van de sloten en de A7; het gebied is heel rechttoe rechtaan ingedeeld. We dachten: laten we een schaalverkleining toepassen, met kleine percelen die elk een ander doel dienen. Laten we een stuk afsplitsen in een afwijkende vorm, als een soort hoog uitkijkpunt. Zo kan je aan de ene kant het traditionele polderlandschap bewonderen en aan de andere de nieuwe bedrijvigheid, zoals de glastuinbouw en datacentra. Vanaf dat punt kan je beide werelden beleven. De verschillende kamers die we creëren zorgen voor een gevarieerd gebied.”

De zuidwesterwind waait ons nog om de oren vanuit de polder wanneer Martin aangeeft dat Maithe met het plan kwam om die wind aan te wenden. “Haar idee was om die kenmerkende polderwind te gebruiken langs een pad van een rechte lijn en halverwege een opening te maken van beplantingsmassa, zodat je op die plek een Venturi-effect van de wind krijgt en je hier die openheid en beleving van de elementen houdt die in de polder hoort.”

Recreatieve enclave voor bewoners en bezoekers
Maithe geeft aan dat ze hoopt dat het een uitvalsplek wordt voor bewoners, maar ook voor bezoekers van het gebied: “Er wordt nu heel veel gewandeld op de Cultuurweg. Ik hoop dat het een plek wordt waar mensen vanuit Middenmeer heengaan om lekker te wandelen – dat het echt voor het dorp wordt. Het uitkijkpunt is ook een mooie trekpleister, er komen best veel mensen op excursie naar dit gebied. Dit zou een mooi punt zijn om de hele omgeving te zien en verhalen te vertellen over de geschiedenis van dit gebied en de boeren van vroeger. Wist je bijvoorbeeld dat voor de selectie van boeren die naar dit gebied mochten verhuizen, eerst de linnenkast werd opengetrokken om te zien of het wel een keurige familie was? Er wordt ook verteld dat in de oorlog hier een smokkelroute liep. Ook dit is een periode waarvan nog veel verhalen leven en nu weer onder de aandacht gebracht kunnen worden, zodat dit nooit vergeten wordt.’

“In de klankbordgroep werd ook gezegd dat er weinig grote gebieden zijn waar honden los kunnen lopen, dus het zou mooi zijn als dat hier wel kan op bepaalde plekken.” Het idee voor een eindeloos pad ontstond tijdens een interne ontwerpsessie met het hele ontwerpteam van HB Adviesbureau. Martin: “Als je niet heen en weer wil blijven lopen, kunnen we dan een verbindende cirkel toevoegen? Een soort verhoogd vlonderpad waar je eindeloos kan rondlopen – je kan afstappen op een gekozen eiland, of een van de kavels, of op de terugweg naar huis. We hebben dat op de lagen gelegd en gekeken hoe dat het dialoog aangaat met de rest van het plan.”

Maithe: “We hebben een raming gemaakt en hopen dat we het verder gaan ontwikkelen van schetsontwerp naar een uitgewerkt plan. Met het Hoogheemraadschap gaan we dan verder overleggen hoe we met het waterregime omgaan. Het technische gedeelte kunnen we met de engineers van HB uitdenken en afstemmen of er nog onderzoeken gedaan moeten worden. We gaan ook nog uitgebreid in gesprek met de inwoners om hen nog meer betrekken.”

Er zit duidelijk een stukje persoonlijkheid in dit ontwerp, wat het team goed over kon brengen tijdens de presentatie van het schetsontwerp in de tenderfase. Maithe: “Uit drie bureaus zijn wij als beste beoordeeld door de gemeente. Het was duidelijk dat wij de beste analyse hadden gedaan van het gebied. De duurzaamheid, in combinatie met de aandacht voor techniek vanuit HB Adviesbureau vormde ook een meerwaarde. Na het ontwerpen kunnen we het ook engineeren: dat totaalpakket is waardevol en dat zagen ze.”